گزارشی از اکتشافات باستان شناسی در چهارباغ - بلاگ پو

علمدار علیان، در نشستی که ظهر 24 آذرماه در عمارت سعدی برگزار گردید اظهار کرد: در کلیه طرح هایی که پیش و پس از انقلاب در بحث شهرسازی اصفهان ارائه شده، یکی از محورهای اصلی خیابان چهارباغ بوده است.

وی ادامه داد: مطالعات باستان شناسی در چهارباغ رسماً از سال 1383 شروع شد. آقای جابری کلنگ این مطالعات را زد اما به دلایلی این کار معطل ماند و تداوم نداشت، تا اینکه بحث ایستگاه های مترو به وجود آمد و طی تعاملاتی که با مترو و توافقاتی که با پژوهشگاه داشتیم، قرار شد مطالعات باستان شناسی را اساس اجرای ایستگاه های مترو قرار بدهیم.

کارشناس ارشد اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اصفهان اظهار داشت: سال 1393 بنده سرپرست کاوش های ایستگاه مترو میدان امام حسین و انقلاب بودم و سال 1394 آقای شجاعی کاخ دنیا نما را در ورودی چهارباغ حفاری کرد نهایتاً در سال 1395 آقای شهباز، در راستای پروژه ای که سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان داشت، بخشی از ابتدای خیابان چهارباغ را موردمطالعه قرار داد و برآورد هایی نیز در میدان انقلاب انجام شد.

علیان با اشاره به اینکه چهارباغ نخستین خیابان ثبت شده در فهرست آثار ملی کشور است، گفت: سال 1309 خیابان چهارباغ عباسی که حدفاصل بین میدان انقلاب تا دروازه دولت است، در فهرست آثار ملی ثبت شد و ازآنجاکه پایه مطالعات باستان شناسی، منابع مکتوب است ابتدا باید این منابع را آنالیز کرد.

وی اضافه نمود: سفرنامه های زیادی هست که در آن به چهارباغ اشاره شده و ما بخش هایی از این منابع که در آن به کف سازی چهارباغ و نهر و حوض های آن اشاره شده استخراج نموده ایم.

مسئول باستان شناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری توضیح داد: در عمده این سفرنامه ها به سنگ های صیقلی، درختان چهارباغ، فواره و آبشار و نهر آن اشاره شده و طرح هایی نیز کشیده شده که البته با واقعیت تناقض هایی دارد و باید خطای انسانی را نیز در این طرح ها مدنظر قرار داد.

علیان گفت: پس از دوره صفویه، طی مقطعی از دوره قاجار، خیابان چهارباغ آسیب بسیاری دید، درخت های آن قطع شد و در عکس هایی که از این دوره زمانی وجود دارد می توان کرت های کشاورزی را در باغچه های آن دید.

وی با اشاره به شرایط چهارباغ در دوره پهلوی اظهار کرد: اوایل دوره پهلوی ته رنگی از آبراه ها در چهارباغ دیده می گردد اما معین است که ساماندهی درست و شرایط خوبی نداشته است. اواخر دوره پهلوی با ورود خودرو به ایران، بر اساس ضرورت های شهرسازی، تغییراتی در چهارباغ صورت می گیرد و شکل گیری خیابان در دو سوی این محور تاریخی و ایجاد یک جهت سنگفرش در میان آن، محصول همین دوره است.

کارشناس ارشد اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اصفهان با بیان اینکه تقریباً بخش عمده ای از چهارباغ عباسی تا به امروز کاوش شده است، گفت: ما در سال 1393 سه ترانشه 22 متری را ایستگاه انقلاب در محدوده میانی بین خیابان عباس آباد تا سیدعلیخان در نظر گرفتیم و شروع به حفاری لایه لایه کردیم.

علیان توضیح داد: تصور ما این بود که حتماً در این محور میانی به حوض و آب نما و فواره های صفوی برخورد می کنیم اما اولین چیزی که به آن برخوردیم لوله پلیکا و آجر و کابل های برق فشارقوی بود. زیر این لوله به ساختار تاریخی خوردیم که وقتی از کنار آن پایین رفتیم شاهراه اصلی آب اصفهان که زمانی از شمال به جنوب کشیده شده بود را یافتیم که البته سنگفرش محور میانی آن را تخریب نموده بود.

وی اضافه نمود: در بخشی از همین ترانشه یک گمانه عمیق زدیم و انتظار داشتیم زیر لایه آجر و سنگ، با توجه به مجاورت چهارباغ با زاینده رود، داده های پیش ازتاریخ را پیدا کنیم، بنابراین شش متر پایین رفتیم اما متأسفانه داده ای پیدا نکردیم و به این جمع بندی رسیدیم که صرفاً طی این تحقیقات در این محدوده همان کف فرش و کف سازی ها را داریم.

مسئول باستان شناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اصفهان اظهار داشت: سه دوره سنگفرش طی این مطالعات شناسایی شد که یکی درهم و نامنظم با تراکم ضعیف بود. در فاز دو و سه نیز آجرفرش هایی را دیدیم که در اثر عبور تأسیسات شهری به هم ریخته بود و در لایه آخر، آجرهایی وجود داشت که در عین شکسته بودن به نظر می رسید طرح و فرم و ساختار دارند.

علیان، در ادامه از کشف یک سکه قاجاری و یک سکه دوره صفوی در طی این کاوش ها اطلاع داد و گفت: طی حفاری آقای شهباز در ورودی دروازه دولت نیز دیواری شناسایی شد که به نظر می رسد در محدوده باغچه های دوره صفویه یا قاجار بوده و احتمال می دهیم که در دوره پهلوی عرض این باغچه ها به این واسطه کم شده باشد.

وی توضیح داد: در سه سطحی که توسط این باستان شناس آنالیز شد، سنگ های روبروی کاخ هشت بهشت و لبه باغچه های دوره صفوی شناسایی شد که بر اساس داده های مختلف، به نظر می رسید مربوط به جوی آب روبروی کاخ هشت بهشت باشد.

مسئول باستان شناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اصفهان اضافه نمود: آبراهه ای نیز روبروی کاخ خیمه گاه شناسایی شد که روی آن سنگ های عظیمی بود و حدس می زدیم که یک آبراهه تاریخی باشد اما بعدازاینکه زیر آن را آنالیز کردیم به آجرهای دوره پهلوی رسیدیم و حدس زدیم که احتمالاً بعد از ایجاد آبراهه در دوره پهلوی این سنگ های صفوی را روی آن قرار داده باشند.

علیان با اشاره به اهمیت خیابان چهارباغ اظهار کرد: این محور یکی از شاهراه های اساسی شهر اصفهان است که حساسیت های ویژه ای بر روی آن وجود دارد و می طلبد که دقت بیشتری روی آن داشته باشیم و پیش از هر دخل و تصرف، موازین و جنبه های تاریخی و باستانی آن را رعایت کنیم.

وی اظهار داشت: این خیابان تاریخی در گذر زمان بارها دستخوش تغییر شده اما به نظر می رسد بیشترین تغییرات آن در شروع قرن بیستم و همگام با ورود خودرو به ایران بوده است. به هرحال ضرورت های جدید شهری تغییراتی را در بافت شهری ایجاد نموده که در بعضی مواقع اجتناب ناپذیر و ضروری و در بعضی مواقع برای ایجاد فضای مفرح شهری بوده است؛ مانند دوره پهلوی که بافت تاریخی را خراب نموده و روی آن حوض های بتنی با میلگرد ایجاد نموده بودند.

این کارشناس میراث فرهنگی تأکید کرد: با توجه به اینکه مطالعات تاریخی و مطالعات باستان شناسی کاملاً بر یکدیگر منطبق نیستند، ضرورت دقت نظر دوچندان در ایجاد هرگونه تغییر در این خیابان تاریخی کاملاً محرز است.

پریها: پریها مجله گردشگری، خبری، موفقیت، آشپزی و سرگرمی میباشد.

مجله سرگرمی: مجله سرگرمی و گردشگری